یک آیه در روز

 

ج. وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ وَ سْئَلُوا ما أَنْفَقْتُمْ وَ لْیَسْئَلُوا ما أَنْفَقُوا ذلِکُمْ حُکْمُ اللَّهِ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ

15) الف. از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که درباره‌ی کلام خداوند متعال که می‌فرماید:«و لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الکَوافِرِ: و به عصمت‌های زنان کافر دیگر تمسک نجویید» (ممتحنه/10)، فرمودند:

هرکس زنی کافر یعنی غیر مسلمان دارد و خود او مسلمان است، باید اسلام را به او عرضه دارد؛ اگر پذیرفت، او همسرش باشد و اگر نپذیرفت، آن زن از وی بری و دور است و خداوند از اینکه به عصمت وی تمسک جوید [= به همسری با او ادامه دهد] نهی کرده است.

تفسیر القمی، ج‏2، ص363

وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِهِ «وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ» یَقُولُ:

مَنْ کَانَتْ عِنْدَهُ امْرَأَةٌ کَافِرَةٌ یَعْنِی عَلَى غَیْرِ مِلَّةِ الْإِسْلَامِ وَ هُوَ عَلَى مِلَّةِ الْإِسْلَامِ فَلْیَعْرِضْ عَلَیْهَا الْإِسْلَامَ فَإِنْ قَبِلَتْ فَهِیَ امْرَأَتُهُ، وَ إِلَّا فَهِیَ بَرِیئَةٌ مِنْهُ فَنَهَى اللَّهُ أَنْ یُمْسِکَ بِعِصْمَتِهَا.

ب. از عبدالله بن سنان روایت شده است که امام صادق ع فرمودند:

اگر زنی مسلمان شود و شوهرش بر غیر اسلام باقی بماند بین آن دو جدایی انداخته شود.

و از امام صادق ع درباره مردی سوال کردم که هجرت کرد و زنش را در میان مشرکان رها کرد؛ سپس بعد از مدتی آن زن [هم اسلام آورد و] به وی پیوست. آیا می‌تواند او را بر اساس همان ازدواج اول به همسری خود نگه دارد یا عصمت [= پیوند زناشویی] آنان گسسته می‌شود؟

فرمود: او را نگه دارد و او زنش است.

الکافی، ج‏5، ص435

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

إِذَا أَسْلَمَتِ امْرَأَةٌ وَ زَوْجُهَا عَلَى غَیْرِ الْإِسْلَامِ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا.

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ هَاجَرَ  وَ تَرَکَ امْرَأَتَهُ فِی الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ لَحِقَتْ بَعْدَ ذَلِکَ بِهِ؛ أَ یُمْسِکُهَا بِالنِّکَاحِ الْأَوَّلِ أَوْ تَنْقَطِعُ عِصْمَتُهَا؟

قَالَ: بَلْ یُمْسِکُهَا وَ هِیَ امْرَأَتُهُ‏ .

شبیه این پرسش و پاسخ اخیر در همین آدرس بین حلبی و امام صادق ع جداگانه روایت شده است.[1]

 

16) فرازی از خطبه‌ای از امیرالمومنین ع در جلسه 555 (حدیث1 در https://yekaye.ir/al-ahzab-33-67/) و جلسه256 (حدیث1 http://yekaye.ir/al-aaraf-7-36 ) گذشت که در آن، این فراز از آیه را در سیاقی توضیح می‌دهند که به نظر می‌رسد معنایی متفاوت با معنای اولیه‌ای که عموم مفسران از آن برداشت کرده‌اند مد نظر داشته‌اند. با توجه به اهمیت این نکته حدیث مذکور دوباره تقدیم می‌شود:

در زمان حکومت امیرالمومنین ع روزی عید غدیر با روز جمعه مصادف گردید، حدود 5 ساعت از طلوع روز گذشته بود که حضرت منبر رفتند و خطبه‌ای خواندند که به تفصیل روایت شده است. در فرازی از آن خطبه شروع کردند به معرفی این روز و اینکه چه اتفاقاتی در آن افتاده و چه فضیلتهایی دارد تا اینجا که:

... و همین طور می‌فرمود: این روز چنین است و این روز چنان است؛ پس خود را در محضر خدای عز و جل ببینید، و تقوای الهی در پیش گیرید، و به او گوش دهید، و از او اطاعت کنید،

و از مکر برحذر باشید، و به او خدعه نزنید،

و باطن خویش را تفتیش کنید، و با دو پهلو سخن گفتن حقیقت را مخفی نکنید،

و به خداوند با اذغان به وحدت او و اطاعت از کسانی که به شما دستور پیروی از آنها را داده تقرب جویید،

و «به پیوندهاى کافران متمسّک نشوید» (ممتحنه/10)،

و گمراهی، شما را از مسیر اصلی منحرف نکند که از راه رشد بازمانید با پیروی از کسانی که گمراه شدند و گمراه کردند، که خداوند متعال از قول گروهی که از آنان با مذمت یاد کرده، فرموده است «ما از سرکردگان و بزرگان‌مان فرمان بردیم، پس ما را از راه [راست] به گمراهی کشاندند» (احزاب/67)؛

و نیز فرمود «و هنگامى که آنها در میان آتش با هم به محاجّه و ستیز برمى ‏خیزند» (غافر/47) «پس ضعیفان به کسانى که استکبار ورزیده‏ اند گویند: همانا ما دنباله ‏رو شما بودیم، پس آیا شما دفع ‏کننده بخشى از آتش از ما توانید بود؟» (غافر/47؛ ابراهیم/21) «گویند اگر خدا ما را هدایت می‌کرد حتما شما را هدایت می‌کردیم» (ابراهیم/21)[2].

آیا می‌دانید «استکبار (کبرورزیدن)» چیست؟ آن عبارت است از ترک اطاعت آن کسی که به اطاعتش دستور داده شده‌اند و خود را برتر دیدن نسبت به کسی که به پیروی او فراخوانده شده‌اند؛

و قرآن بسیار در این زمینه سخن گفته است، که اگر تدبرکننده‌ای در آن تدبر کند، او را [از چنین کاری] برحذر می‌دارد و اندرز می‌دهد.

مصباح المتهجد، ج‏2، ص756؛ إقبال الأعمال، ج‏1، ص463؛ المصباح للکفعمی، ص699

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ هَارُونَ بْنِ مُوسَى التَّلَّعُکْبَرِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ الْخُرَاسَانِیُّ الْحَاجِبُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ سَبْعٍ وَ ثَلَاثِینَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنَا سَعِیدُ بْنُ هَارُونَ أَبُو عُمَرَ  الْمَرْوَزِیُّ وَ قَدْ زَادَ عَلَى الثَّمَانِینَ سَنَةً قَالَ حَدَّثَنَا الْفَیَّاضُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الطَّرَسُوسِیُ‏  بِطُوسَ سَنَةَ تِسْعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ قَدْ بَلَغَ التِّسْعِینَ‏ أَنَّهُ شَهِدَ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا ع فِی یَوْمِ الْغَدِیرِ ...[3]

وَ هُوَ یَذْکُرُ فَضْلَ الْیَوْمِ وَ قِدَمَهُ. فَلَمْ یَزَلْ ع یَقُولُ هَذَا یَوْمُ هَذَا یَوْمُ، فَرَاقِبُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اتَّقُوهُ وَ اسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِیعُوهُ،

وَ احْذَرُوا الْمَکْرَ وَ لَا تُخَادِعُوهُ،

وَ فَتِّشُوا ضَمَائِرَکُمْ وَ لَا تُوَارِبُوهُ،

وَ تَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ بِتَوْحِیدِهِ وَ طَاعَةِ مَنْ أَمَرَکُمْ أَنْ تُطِیعُوهُ،

«وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ»،

وَ لَا یُجَنِّحُ بِکُمُ الْغَیُّ فَتَضِلُّوا عَنْ سَبِیلِ الرَّشَادِ بِاتِّبَاعِ أُولَئِکَ الَّذِینَ ضَلُّوا وَ أَضَلُّوا، قَالَ اللَّهُ عَزَّ مِنْ قَائِلٍ فِی طَائِفَةٍ ذَکَرَهُمْ بِالذَّمِّ فِی کِتَابِهِ: «إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا وَ کُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَیْنِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً»،

وَ قَالَ تَعَالَى: «وَ إِذْ یَتَحاجُّونَ فِی النَّارِ» «فَیَقُولُ الضُّعَفاءُ لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا إِنَّا کُنَّا لَکُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذابِ اللَّهِ مِنْ شَیْ‏ءٍ» «قالُوا لَوْ هَدانَا اللَّهُ لَهَدَیْناکُمْ».

أَ فَتَدْرُونَ الِاسْتِکْبَارُ مَا هُوَ؟ هُوَ تَرْکُ الطَّاعَةِ لِمَنْ أُمِرُوا بِطَاعَتِهِ وَ التَّرَفُّعُ عَلَى مَنْ نَدَبُوا إِلَى مُتَابَعَتِهِ.

وَ الْقُرْآنُ یَنْطِقُ مِنْ هَذَا عَنْ کَثِیرٍ أَنْ تُدَبِّرَهُ مُتَدَبِّرٌ زَجْرَهُ وَ وَعْظَه‏.

 

---

[1] . عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ هَاجَرَ وَ تَرَکَ امْرَأَتَهُ مَعَ الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ لَحِقَتْ بِهِ بَعْدُ أَ یُمْسِکُهَا بِالنِّکَاحِ الْأَوَّلِ أَوْ تَنْقَطِعُ عِصْمَتُهَا؟ قَالَ: یُمْسِکُهَا وَ هِیَ امْرَأَتُهُ‏ .

[2] . در اینجا دو آیه که نیمی از آنها مشترکند در کنار هم قرار گرفته که ممکن است اشتباه از راوی بوده باشد و امام ع یکی از این دو را به صورت کامل قراست فرموده باشد. متن کامل این دو آیه بدین قرار است:

وَ إِذْ یَتَحاجُّونَ فِی النَّارِ فَیَقُولُ الضُّعَفاءُ لِلَّذینَ اسْتَکْبَرُوا إِنَّا کُنَّا لَکُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا نَصیباً مِنَ النَّارِ (47) قالَ الَّذینَ اسْتَکْبَرُوا إِنَّا کُلٌّ فیها إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَکَمَ بَیْنَ الْعِبادِ (غافر/48)

وَ بَرَزُوا لِلَّهِ جَمیعاً فَقالَ الضُّعَفاءُ لِلَّذینَ اسْتَکْبَرُوا إِنَّا کُنَّا لَکُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذابِ اللَّهِ مِنْ شَیْ‏ءٍ قالُوا لَوْ هَدانَا اللَّهُ لَهَدَیْناکُمْ سَواءٌ عَلَیْنا أَ جَزِعْنا أَمْ صَبَرْنا ما لَنا مِنْ مَحیص‏ (ابراهیم/21)

[3] . وَ بِحَضْرَتِهِ جَمَاعَةٌ مِنْ خَاصَّتِهِ قَدِ احْتَبَسَهُمْ لِلْإِفْطَارِ وَ قَدْ قَدَّمَ إِلَى مَنَازِلِهِمْ الطَّعَامَ وَ الْبِرَّ وَ الصِّلَاتِ وَ الْکِسْوَةَ حَتَّى الْخَوَاتِیمَ وَ النِّعَالَ وَ قَدْ غَیَّرَ مِنْ أَحْوَالِهِمْ وَ أَحْوَالِ حَاشِیَتِهِ وَ جُدِّدَتْ لَهُ آلَةٌ غَیْرُ الْآلَةِ الَّتِی جَرَى الرَّسْمُ بِابْتِذَالِهَا قَبْلَ یَوْمِهِ